نفس های آخر آثار تاریخی شهرستان میانه به شماره افتاده است

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی میانا، تاریخ و پیشینه هر ملت و قومی نماد تمدن و قدمت و اصالت آن است و بسی جای تاسف و سئوال است چرا در حالی که بسیاری از کشورهای جهان و حتی همسایگان دیوار به دیوار کشورمان با جعل تاریخ به دنبال هویت سازی برای کشورهای چند دهه ای خود هستند، ما در سرزمینی که وجب به وجب آن مملو از نشانه ها و اسناد زنده ملتی با فرهنگ و تمدنی اصیل و چند هزار ساله است، با بی توجهی خود تیشه به ریشه این تاریخ پربار می زنیم.

پیشینه تاریخی میانه به ده‌ها سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد و بعضی نوشته‌ها سابقه تاریخی این منطقه را تا ۷۲۰ سال پیش از میلاد نیز نقل می‌کنند. وجود کتیبه‌های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه‌های سفالین در شهرستان میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره‌های پیش از تشکیل دولت ماد می‌رساند.

در پی حفاری‌هایی که در سال ۱۳۵۲ شمسی در یکی از قریه‌های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. در کتاب‌های تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان نام این شهرستان را میانج ثبت کرده‌اند. چون این شهرستان به نوشته برخی، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم‌اکنون نیز در وسط مراغه و تبریز قرار دارد و مانند زاویه یک مثلث در میان آنها جای گرفته است و یا این‌که چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع گردیده این نام را انتخاب کرده‌اند. با این حال شهرستان میانه در قرن‌های هفتم و هشتم هجری علاوه بر میانج نام دیگری چون گرمرود داشته و در برخی از کتاب‌های آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام (گرمرود و میانه) استفاده شده است.

فعالیت سازمان میراث فرهنگی در سال های گذشته در شهرستان میانه در حد یک نمایندگی بوده است و با توجه به آثار باستانی این شهرستان، میانه فاقد اداره میراث فرهنگی مستقل است، که این موضوع ضررها جبران ناپذیری به میراث فرهنگی این شهر زده است.

 پس از برخی اتفاق های ناگوار در حوزه میراث تاریخی این شهرستان همچون دزدیده شدن تعدادی از آثار تاریخی، قرار شده اداره میراث فرهنگی و گردشگری فعالیت خود را در شهرستان میانه آغاز کند که هنوز این تصمیم اجرایی نشده است.

همچنین بودجه هایی که برای مرمت آثار تاریخی شهرستان میانه در مورد آنها صحبت به میان آمده،  تاکنون هیچ نتیجه ای نداشته و آثار تاریخی این شهرستان در خطر نابودی قرار دارند.

برای مثال در حدود شش سال پیش بودجه ای به بازسازی این پل اختصاص یافت و مرمت آن آغاز شد. اما بعد چند ماه فعالیت، این پل فرو ریخت.

پل دختر در دامنه شرقی قافلانکوه و در فاصله ۲۰ کیلومتری شهر میانه، بر روی رودخانه قزل اوزون ساخته شده است. این پل تاریخی دارای سه دهانه بزرگ با پاینه‌های آجری است که بر روی آب برهای سنگی قرار گرفته‌است.

 بر اساس مشاهدات باستان شناسان نوشته‌هایی به خط نسخ و نستعلیق و کوفی بر قسمت‌هایی از این پل وجود داشته که تاریخ تعمیر و نوسازی آن را نشان می‌داده‌است، اما اثری که تاریخ احداث آ ن را نشان بدهد هنوز شناسایی نشده‌است.

و یا می توان به وضعیت پل تاریخی شهر چای که بین میانه و آهن قرار دارد اشاره کرد که تاکنون هیچ تلاشی برای مرمت این پل صورت نگرفته است. وضعیت پل شهرچای هر روز بدتر می شود. اگرچه پیگری های زیادی برای بهبود وضعیت این پل تاریخی انجام داده ایم، اما میراث فرهنگی هیچ تلاشی برای مرمت آن نمی کند.

پل شهرچای بر روی رودخانه ای با همین نام در مسیر راه ایستگاه راه آهن میانه قرار دارد. اگرچه تاریخ دقیق ساخت این پل مشخص نیست اما بر اساس برخی اسناد تاریخی این پل در دوره صفوی ساخته شده است. همچنین برخی اعتقاد دارند پایه های اولیه پل در قرن هشتم هجری بنا گردیده است. عمده مصالح این پل تاریخی آجرو ملاط ساروج می باشد. پل شهرچای در تاریخ ۲۸ مرداد سال ۱۳۴۸ و به شماره ۸۷۲ در فهرست میراث ملی جای گرفت.

با توجه به تعریف بسته های مختلف در حوزه میراث فرهنگی میانه، ۲۳ پل یا پل شهر چای این شهرستان که از لحاظ سبک معماری و نوع مصالح همتراز با ۳۳ پل و پل خواجوی اصفهان است.

آب گرم روستای ممان شهرستان میانه نیز به عنوان موهبتی الهی از دیرباز به عنوان محل التیام و درمان بسیاری از بیماری ها بوده است.

ساخت و ساز و فعالیت برای ساخت جاده در مسیر روستای ممان سبب فروریختن سنگ های حجیم کوه به درون این آب گرم شده و به گفته اهالی در آینده نزدیک این آب گرم به صورت کلی تخریب خواهد شد. حال امروز وقت آن است که قبل از وقوع حادثه علاج آن را کرد.

حال اگر با فراخوان بخش خصوصی و همت بخش دولتی در فراهم کردن بستر حفظ این آب گرم از خطر نابودی و تجهیز امکانات و سازه های مناسب برای رونق آن، به شکل چشمگیری می توان از درصد بیکاری در شهرستان کاست. به گونه ای که با توجه به موقعیت جغرافیایی آب گرم میانه که نزدیک تر از آب گرم بستان آباد  و سرعین به مرکز کشور می باشد، در صورت تعجیل و تجهیز این آب گرم ، میانه در مدت نه چندان دور گوی سبقت را از سایر شهرهای دارای آب گرم خواهد گرفت.

کاروانسرای جمال آباد نیز همچنین که روزگاری میزبان رهگذران جاده ابریشم و مرکز نشر فرهنگ غنی ایرانی و آذری بوده است.ارزش سایر آثار تاریخی نیز کمی از این دو میراث ندارند.

کاروانسرای با شکوه جمال آباد  در دامنه  روستاى جمال‌آباد، در ۳۳ کیلومترى شهرستان میانه واقع شده و از کاروانسرا هایى است که شاه‌ عباس صفوی در طول را‌ه‌ ها ساخته است .تاریخ بنای کاروانسرا  سال ۱۰۵۲ ه ق می باشد. این بنا انگونه که از آن بر می آید روزگاری یکی از زیباترین کاروانسراهای دوره صفوی در این ناحیه بشمار می رفته است. که دارای حیاط مرکزی  با چهار ایوان بوده است. سردر بنا بصورت دو طبقه بوده و چهار برج مدور در چهار اضلاع آن قرار داشت. امروزه وضعیت آن مانند سایر آثار ارزشمند  ایران است که تخریب بوسیله عوامل انسانی و طبیعی آن را تهدید میکند. بنایی همچون پلدختر و قلعه دختر که بیهوده نام اثر ملی را به یدک میکشند.

از منبع آبی که در داخل آن رها شده تا تلی از آجرهایی که در هرگوشه از آن میتوان یافت. یادگاریهای بر روی دیوارهایش که نگارنده هایش نه ازمیراث فرهنگی اش خبری دارند  و نه ازفرهنگ میراث داری آن سر در مخروبه آن که ابهت هر بنایی به طاق ورودی آن است، آه بر دل مینشاند. چاه آب در میان آن هنوز چشمه هایی از امید به زندگی را در خود دارد ، اما آن را هم  فردا می خشکانند.

بنا دارای قریب به ۴۰ الی ۵۰ حجره بزرگ  کوچک می باشد که در نوع خود بسیار شگفت انگیز است. مصالح بکار رفته در آن مشابه مصالح سی و سه پل اصفهان و گنبد سلطانیه زنجان و همین پل دختر خودمان می باشند. صدای ساربان هنوز در دالان های تاریکش بگوش میرسد که زنگ کاروان را به صدا در می آورد .دیواره هایی که بر اثر رطوبت به مرور زمان خواهند فرو ریخت.

کاروان گاه ها که نگین هنر معماری ایران بشمار می رفتند امروزه، متروک و مفلوک به فلاکت نشسته اند و همه ی این نامهربانی حاصل بی تدبیری همه ی ماست. همه ما نسبت به هر چیزی حساسیت ها و واکنشهایی را نشان می دهیم اما در جامعه کنونی از واکنش مردم و مسوولین در برابر این همه تخریب و تهدید آثار باستانی و مذهبی خبری نیست. برای هر امر پیش پا افتاده ای سر بزن گاه زنجیره انسانی تشکیل میدهیم و صدایمان را به کرات دیگر جهان می رسانیم. و  اما امروز بفکر گذراندن تعطیلات سوار بر جت اسکی در سواحل فلان کشور اروپایی  یا شتر سواری در صحرای بی اب و علف تبت هستیم.

تخریب میراث شهرستانی که بیشترین آثار باستانی ثبت شده آذربایجان شرقی را دارد

در حالی که بیشترین آثار باستانی ثبت شده در آذربایجان شرقی متعلق به شهرستان میانه است، حفظ، نگهداری، مرمت و معرفی آثار باستانی میانه بوسیله یک کارمند و آن هم در اداره ای که خود در محل اسکان و رتق و فتق امور خود مانده است، اداره می شود.

همچنان که موضوع میراث فرهنگی و گردشگری  جزو هسته اصلی سند تدبیر و توسعه شهرستان میانه  و در جلسه شورای یرنامه ریزی آذربایجان شرقی به تصویب رسیده است، اما باید گفت در عمل هیچ گونه تغییری در بهبود اوضاع مشاهده نمی شود.

آقای استاندار مطمعن هستید میانه ویترین آذربایجان است ؟

 میانه دروازه آذربایجان نیست بلکه ویترین آذربایجان است این صحبتی بود که در سفر آذر ماه ۹۳ از سوی جبار زاده  استاندار آذربایجان شرقی مطرح شد وی در جریان این سفر گفت: ما می‌خواهیم میانه الگو و معرف ویژگی ‌های آذربایجان باشد.

وی با بیان این موضوع که صدای پای توسعه میانه به گوش می رسد، همدلی مسئولان شهرستان را در راستای این پیشرفت قابل تحسین دانست.

به نظر می رسد صحبت های اسماعیل جبارزاده تاکنون در حد چند شعاری بیش نبوده است.

آثار تاریخی هزار ساله میانه مسلما  این ارزش را دارد که جهت شناخت نقش و جایگاه آنها در تاریخ این مرز و بوم بعنوان هویت و گنجینه گرانقدر ما مورد کاوش علمی، مرمت، حفاظت و برگزاری همایش ها و راهکارهایی برای حفاظت از نابودی قرار گیرند.

پرداختن به فرهنگ غنی و اصیل ایرانی و آذربایجان است که اگر تکانی  به خودمان ندهیم فردای روز هیچ عذر و بهانه ای پذیرفته نیست و نگاه امسال رهبر انقلاب به مسئله فرهنگ نیز دلیل محکمی بر انجام این امر است. بازگشت به حفاظت از سایت های تاریخی همچون قلعه نجف قلی خان و میراث های باستانی همچون پل دختر و قلعه دختر، آداب  و رسومات غنی محلی  میانه و سایر آثار و گنجینه های فرهنگی و هنری ، بنیه ی محکمی از در امان بودن از این غارت فرهنگی هستند.

 اپیدمی بی توجهی به آثار تاریخی در ایران همه گیر است و مختص میانه نیست، اما آنچه میانه را از سایر نقاط جدا می کند موقعیت راهبردی آن با قرار گرفتن در مسیر تردد بین المللی می باشد.  حال پسندیده تر این است که نمایندگان  شهرمان هرچه زود تر ، هرکدام   به نوبه ی خود در مجلس شورای اسلامی  تمام تلاش خود را برای  مرمت و پیشرفت گردشگری میانه  بکار گیرند.

شایسته است بدانیم آثار تاریخی به مثابه کارخانه هایی حاضر بکار و زود بازدهی هستند که بدون اندکی سرمایه گذاری  و فوت وقت ، علاوه بر جذب نیروی کار و اشتغالزایی چند صد نفر بصورت مستقیم و غیرمستقیم ، میتوانند میانه را در لیست بعنوان مقاصد گردشگری جهانی قرار دهند.

شهرستان میانه با وسعت ۵۵۹۵ کیلومتر مربع (۱۲٫۳ درصد مساحت استان و بزرگترین شهرستان استان) در ۱۶۵ کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان سراب، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان‌های بستان‌آباد، هشترود و چاراویماق و از سمت جنوب با استان زنجان هم‌ مرز است.

مسجد سنگی ترک (در روستای قدیمی ترک، در ۲۹ کیلومتری شمال شرق میانه)، قبر امامزاده محمد (در روستای کندوان، واقع در ۳۵ کیلومتری شهر میانه)، قیز کورپوسی یا پل دختر (در ۲۰ کیلومتری شهر میانه بر روی رودخانه قزل‌اوزون)، قیز قالاسی یا قلعه دختر، قلعه نجفقلی خان، کاروانسرای جمال‌آباد (واقع در ۳۵ کیلومتری شهر میانه)، بقعه و مناره امامزاده اسماعیل از جمله مهم ترین آثار و بناهای تاریخی و مذهبی شهرستان میانه بشمار آیند.

 

************

گزارش : امید کوهی

************